اجزای اصلی یک آسانسور
یک سیستم آسانسور را می‌توان به چند بخش عمده تقسیم کرد:
1. کابین (Cab)
- توضیح: این قسمت قابل مشاهده و سکوی اصلی است که مسافرین یا بار را حمل می‌کند. کابین معمولاً از یک قاب فلزی محکم و دیواره‌های داخلی (کف، دیوارها و سقف) تشکیل شده است.
- اجزای داخلی: شامل دکمه‌های انتخاب طبقه، نمایشگر موقعیت، سیستم ارتباطی (تلفن یا آیفون)، چراغ‌ها و درب داخلی می‌شود.
2. سیستم تعلیق (Suspension System)
- کابل‌های فولادی (Steel Cables/Ropes): این کابل‌های بسیار محکم، کابین و وزنه تعادل را به سیستم کشش متصل می‌کنند. یک آسانسور معمولاً بین ۴ تا ۸ کابل دارد که هر کدام به تنهایی قادر به تحمل وزن کابین هستند.
- وزنه تعادل (Counterweight): قطعه‌ای سنگین و فلزی است که معمولاً در پشت کابین و درون چاهک حرکت می‌کند. وزن آن تقریباً برابر با وزن کابین به اضافه نصف ظرفیت بار آن است. وجود آن باعث کاهش چشمگیر انرژی مورد نیاز موتور می‌شود.
3. سیستم محرکه (Drive System)
- موتور الکتریکی (Electric Motor): قلب تپنده آسانسور است که نیروی لازم برای حرکت را تأمین می‌کند. این موتور معمولاً در بالای چاهک (اتاق ماشین) نصب می‌شود.
- گیربکس (Gearbox) یا سیستم بدون گیربکس:
- آسانسورهای گیربکس‌دار: برای سرعت‌های پایین تا متوسط استفاده می‌شوند. موتور از طریق یک جعبه دنده (گیربکس) به فلکه محرک متصل می‌شود.
- آسانسورهای بدون گیربکس: برای سرعت‌های بالا و متوسط استفاده می‌شوند. موتور مستقیماً به فلکه متصل است و بازده انرژی بالاتری دارد.
- فلکه محرک (Sheave): یک چرخ شیاردار است که کابل‌های فولادی از روی آن عبور می‌کنند. چرخش این فلکه توسط موتور، باعث حرکت کابل‌ها و در نتیجه حرکت کابین و وزنه تعادل در جهت عکس یکدیگر می‌شود.
4. سیستم هدایت و ریل‌ها (Guide System & Rails)
- ریل‌های راهنما (Guide Rails): این ریل‌های فلزی عمودی در دو طرف کابین و وزنه تعادل نصب شده‌اند.
- شاسی کابین و کفشک‌ها (Guide Shoes): کابین و وزنه تعادل دارای قطعاتی به نام “کفشک” هستند که روی ریل‌ها می‌لغزند یا غلتک‌هایی دارند که درون ریل‌ها حرکت می‌کنند. این سیستم حرکت نرم و مستقیم آسانسور را تضمین کرده و از تاب خوردن آن جلوگیری می‌کند.
5. سیستم ایمنی (Safety System)
- ترمز ایمنی (Governor and Safety Gear):
- تنظیم‌کننده سرعت (Governor): یک سیستم مکانیکی است که سرعت آسانسور را دائماً کنترل می‌کند. اگر سرعت از حد مجاز بیشتر شود (مثلاً در اثر قطع کابل‌ها)، این مکانیزم فعال می‌شود.
- جاروبک‌های ایمنی (Safety Gear): قطعاتی مکانیکی در زیر کابین هستند که با فرمان گاورنر فعال شده و کابین را با فشار به ریل‌ها قفل و متوقف می‌کنند.
- ضربه‌گیر (Buffer): در انتهای چاهک (کف چاله) نصب می‌شوند. در صورت بروز خرابی و حرکت کابین یا وزنه تعادل به سمت پایین چاهک، این ضربه‌گیرها (که می‌توانند فنری یا هیدرولیکی باشند) انرژی جنبشی را جذب کرده و ضربه را کاهش می‌دهند.
- ترمز مکانیکی (Brake): روی موتور نصب شده و در حالت عادی بسته است. این ترمز هنگام توقف آسانسور، کابین را در جای خود ثابت نگه می‌دارد و در صورت قطع برق نیز فعال می‌شود تا از سقوط جلوگیری کند.
6. درب‌ها (Doors)
- درب کابین (Car Door): دربی است که به کابین متصل است و با آن حرکت می‌کند.
- درب طبقات (Shaft Doors or Hall Doors): دربی است که در هر طبقه قرار دارد و به راهرو یا لابی باز می‌شود.
- سیستم قفل درب (Door Interlock): این مکانیزم اجازه نمی‌دهد درب طبقه باز باشد مگر اینکه کابین دقیقاً در همان طبقه توقف کرده باشد. همچنین تا زمانی که درب‌ها کاملاً بسته نشده‌اند، به آسانسور اجازه حرکت نمی‌دهد.
- سیستم حسگر ایمنی (Safety Edge): یک حسگر نوری یا مکانیکی روی لبه درب کابین که در صورت برخورد با مانع، از بسته شدن درب جلوگیری کرده یا آن را باز می‌کند.
7. سیستم کنترل (Control System)
- مغز متفکر آسانسور است. این سیستم شامل یک برد کنترل مرکزی، حسگرها و سیم‌کشی‌هاست.
- وظایف: دریافت فرمان‌های دکمه‌های داخلی و خارجی، تعیین مقصد، مدیریت توقف‌ها، کنترل باز و بسته شدن درب‌ها و هماهنگی عملکرد تمام اجزا.
نحوه عملکرد آسانسور (به زبان ساده)
- درخواست سفر: شما دکمه فراخوانی در طبقه یا دکمه طبقه مورد نظر در داخل کابین را فشار می‌دهید.
- پردازش درخواست: سیستم کنترل این درخواست را دریافت و پردازش می‌کند. سپس بهترین مسیر و کابین را برای پاسخگویی به درخواست انتخاب می‌کند (در ساختمان‌های چند آسانسوره).
- تأمین نیرو: سیستم کنترل به موتور الکتریکی دستور روشن شدن و چرخش در جهت مناسب (بالا یا پایین) را می‌دهد.
- انتقال حرکت: موتور، فلکه محرک را می‌چرخاند. چرخش فلکه، کابل‌های فولادی را حرکت می‌دهد.
- حرکت متعادل: از آنجایی که یک سر کابل‌ها به کابین و سر دیگر به وزنه تعادل متصل است، با حرکت کابل‌ها، کابین و وزنه تعادل در جهت مخالف یکدیگر حرکت می‌کنند. این کار بار موتور را به شدت کاهش می‌دهد.
- هدایت نرم: کابین و وزنه تعادل توسط کفشک‌های خود به نرمی در طول ریل‌های راهنما حرکت می‌کنند.
- توقف دقیق: هنگامی که کابین به نزدیکی طبقه مقصد می‌رسد، سیستم کنترل به موتور دستور کاهش سرعت و سپس توقف می‌دهد. ترمز مکانیکی فعال شده و کابین را در جای خود ثابت نگه می‌دارد.
- باز شدن درب‌ها: سیستم کنترل بررسی می‌کند که کابین دقیقاً در تراز طبقه قرار دارد، سپس قفل درب طبقه را باز کرده و موتور کوچک درب کابین، هر دو درب (کابین و طبقه) را به طور همزمان باز می‌کند.
- بسته شدن درب‌ها: پس از گذشت زمان معین یا با فشردن دکمه “بستن درب”، درب‌ها بسته شده و سیستم قفل درب فعال می‌شود. اکنون آسانسور آماده دریافت فرمان بعدی است.
نکته مهم: تمام این مراحل تحت نظارت دائمی سیستم ایمنی انجام می‌شود تا کوچکترین خطا یا خطر احتمالی بلافاصله شناسایی و باعث توقف ایمن سیستم گردد.