در اینجا نحوه این تأثیرگذاری را در چند بخش اصلی بررسی می‌کنیم:
۱. تأثیر بر اضطراب و استرس
- انتظار و بیکاری: یکی از بزرگترین منابع استرس، انتظار کشیدن است. دکمه را فشار می‌دهیم و هیچ بازخوردی نمی‌گیریم. طراحی مدرن با چراغ‌های LED که روشن می‌شوند یا صداهایی که تأیید می‌کنند دکمه فشار داده شده، این اضطراب را کاهش می‌دهند.
- فقدان اطلاعات: ایستادن در مقابل درهای بسته و ندانستن که آسانسور کجاست، استرس‌زا است. نمایشگرهای دیجیتال خارج از کابین که موقعیت دقیق آسانسور و جهت حرکت آن را نشان می‌دهند، این ابهام و در نتیجه استرس را از بین می‌برند.
- احساس گیر افتادن: فضای کوچک و بسته می‌تواند برای برخی باعث ایجاد کلستروفوبیا (تنگناهراسی) شود. طراحی‌هایی که از آینه‌های بزرگ، رنگ‌های روشن، سقف بلند و نورپردازی مناسب استفاده می‌کنند، فضا را وسیع‌تر و دل‌گشاتر نشان می‌دهند و این احساس منفی را خنثی می‌کنند.
۲. تأثیر بر ادراک از زمان
طراحان با ترفندهای مختلف، ادراک ما از زمان را دستکاری می‌کنند تا انتظار کوتاه‌تر به نظر برسد.
- آینه‌ها: معروف‌ترین ترفند است. نگاه کردن به خود یا دیگران در آینه، حواس ما را پرت می‌کند و باعث می‌شود زمان سریع‌تر بگذرد.
- نمایشگرهای داخلی: نمایشگرهایی که اطلاعاتی مانند طبقه، سرعت، دما یا حتی اخبار و آب و هوا را نشان می‌دهند، ذهن ما را درگیر می‌کنند و باعث می‌شوند کمتر روی گذر زمان تمرکز کنیم.
- موسیقی ملایم: پخش موسیقی آرامش‌بخش در پس‌زمینه، فضای استرس‌زای انتظار و سکوت را می‌شکند و به انتظار، حالتی شبیه به “تأمل” می‌دهد.
۳. تأثیر بر رفتار و تعاملات اجتماعی
آسانسور یکی از فضاهای نادری است که قوانین نانوشته اجتماعی بسیار قدرتمندی در آن حاکم است.
- چیدمان فضایی: محل ایستادن افراد به طور ناخودآگاه تعیین می‌شود. معمولاً افراد غریبه در گوشه‌ها یا پشت به دیوار می‌ایستند تا “حوزه شخصی” یکدیگر را نقض نکنند. طراحی فضای داخلی این الگوهای رفتاری را امکان‌پذیر یا محدود می‌کند.
- تماس چشمی: آینه‌ها اگرچه فضای کابین را بزرگتر نشان می‌دهند، اما می‌توانند باعث سردرگمی در تماس چشمی شوند (نگاه کردن به فرد در آینه به جای خودش). این می‌تواند باعث احساس خجالت یا اضطراب شود.
- دکمه‌ها به عنوان نقطه کانونی: همه به پنل دکمه‌ها خیره می‌شوند. این یک نقطه امن برای نگاه کردن است تا از ایجاد تماس چشمی ناخواسته با دیگران اجتناب کنیم. طراحی واضح و در دسترس پنل دکمه‌ها این رفتار را تسهیل می‌کند.
۴. تأثیر بر احساس امنیت و راحتی
- نورپردازی: نور کم و زرد می‌تواند احساس خفگی و کهنگی ایجاد کند، در حالی که نورپردازی سفید و روشن احساس پاکی، امنیت و مدرنیته می‌دهد.
- کیفیت مصالح: استفاده از چوب و فلزات براق احساس لوکس و اطمینان از کیفیت را القا می‌کند، در حالی که موکت کهنه یا دیوارهای خش‌دار شده می‌تواند احساس بی‌اعتمادی و ناامنی ایجاد کند.
- صداها: صدای ضربه ناگهانی یا ترمزهای بلند می‌تواند بسیار اضطراب‌آور باشد. در مقابل، “پینگ” ملایم در رسیدن به طبقه یا اعلام صوتی طبقات برای افراد کم‌بینا، احساس اطمینان و کنترل به کاربر می‌دهد.
- هوا و دما: هوای خفه و گرم می‌تواند باعث احساس کلافگی شود. تهویه مطبوع مناسب احساس تازگی و راحتی ایجاد می‌کند.
۵. تأثیر بر حس کنترل
احساس از دست دادن کنترل، یک عامل اضطراب‌آور بزرگ است. طراحی خوب این احساس را بازمی‌گرداند.
- بازخورد فوری: وقتی دکمه‌ای را فشار می‌دهیم و روشن می‌شود، احساس می‌کنیم دستور ما ثبت شده است.
- دکمه “در باز” و “در بستن”: این دکمه‌ها (حتی اگر در بسیاری از آسانسورها تاخیر داشته باشند یا کاملاً مؤثر نباشند) به ما این илوزیون را می‌دهند که بر زمان سوار و پیاده شدن خود کنترل داریم و اضطراب عجله کردن را کاهش می‌دهند.
- دکمه زنگ خطر: وجود یک دکمه بزرگ و قرمز و واضح برای مواقع اضطراری، هرچند که امیدواریم هرگز از آن استفاده نکنیم، به ما احساس امنیت می‌دهد.
جمع‌بندی نهایی
طراحی آسانسور فراتر از یک جعبه فلزی ساده است. این یک محیط روان‌شناختی کوچک است که به دقت طراحی شده تا:
- اضطراب ما را مدیریت کند،
- ادراک زمان ما را دستکاری کند،
- تعاملات اجتماعی ما را در فضای فشرده تنظیم کند،
- و در نهایت، احساس امنیت، راحتی و کنترل را در ما ایجاد نماید.
یک طراحی ضعیف می‌تواند یک سفر کوتاه را به تجربه‌ای استرس‌زا و ناخوشایند تبدیل کند، در حالی که یک طراحی هوشمندانه و انسان‌محور می‌تواند به راحتی و بدون آنکه حتی متوجه شویم، ما را از نقطه A به نقطه B برساند. پس دفعه بعد که سوار آسانسور شدید، به جزئیات اطرافتان دقت کنید؛ تمام آن عناصر به دقت انتخاب شده‌اند تا بر احساسات شما تأثیر بگذارند.